مقدمه

وقتي متوجه باشيم قرآن كتاب هدايت بشريت است و جدايي از آن كتاب موجب هلاكت واقعي جامعه خواهد بود، و وقتي متوجه باشيم اين كتاب هدايت ما را به تدبّر در خودش دعوت نموده است، پس نمی توانيم با برخورد سطحي با اين كتاب مقدس هدايت لازمه را به‌دست آوريم. می‏فرمايد: «اَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرانَ اَمْ عَلي‏ قلوبٍ اَقْفالُها»[1] يعني اگر توان تدبر در قرآن نداريدبر قلب هاي شما قفل خورده و امكان بصير شدن را از دست داده‏ايد، و نيز می‏فرمايد: «كتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ اُولُو الْاَلْباب»[2] اي پيامبر! قرآن كتاب پربركتي است كه ما آن را به‌سوي تو نازل كرديم، تا در آياتش تدبّر شود و تا انديشمندان از آن متذكر كردند. در اين آيه خداوند قرآن را كتاب پربركتي معرفي می‏كند كه بايد در آيات آن تدبر كرد و اهل خرد از آن متذكر می‏شوند و هشدار باش‌هايي را دريافت می‏كنند. پس بايد تلاش كرد با تدبر و تأمل، مقصد قرآن را دريافت و تفسير قرآن جز همين فهم صحيح قرآن چيزي نيست، عمده آن است كه متوجه شويم ارتباط با قرآن در شرايط تفكر حاصل مي‌شود و اگر در جامعه‌اي خانه‌ی تفكر ويران شود، ديگر خداوند از طريق قرآن با ما سخن نخواهد گفت.

از طرفي پيامبرf می‏فرمايد: «فَاِذا الْتُبِسَتْ عَلَيْكُمْ الْفِتَنُ كَقِطْعِ اللَّيْلِ الْمُظْلَمِ فَعَلَيْكم بالْقُرانِ»‌[3] هرگاه فتنه‌ها همچون پاره‌هاي شب ظلماني بر شما هجوم آوردند، به قرآن پناه آوريد و از تدبر در آن، راه را از چاه تشخيص دهيد و اين كار ممكن نيست مگر اينكه بتوانيم از آيات قرآن تفسير صحيح داشته باشيم.

بهترين راه تفسير قرآن: اگر بپذيريم قرآن نور است «وَ اَنْزَلْنا اِليكمُ نوراً مُبيناً»[4] و تبيان كل شي‏ء است و هرچيز را روشن می‏كند. «وَ اَنْزَلْنا عَليكَ الكتابَ تِبْيانًا لِكُلِّ شَيْي‏ءٍ»[5] می‏پذيريم قرآن از غيرْ مستغني است و خودش خودش را روشن می‏كند و كافي است ما در آن تدبّر كنيم، چرا كه نمی شود كتابي كه براي هدايت مردم آمده، مبهم و غامض و غير قابل فهم باشد، زيرا براي مشاهده نورْ به نوري ديگر نياز نيست، البته بايد متوجه باشيم سنت پيامبرf و اهل البيت بنابه فرمايش خود قرآن جزء قرآن هستند و رجوع به روايات ائمه در واقع كمك است تا باز از خود قرآن، قرآن را بفهميم، چنانچه اميرالمؤمنينu در مورد قرآن می‏فرمايند: «يَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ وَ يَشْهَدُ بَعْضُهُ عَلي بَعْضٍ»[6] يعني قرآن برخي از آياتش به وسيله برخي ديگر سخن می‏گويند، و بعضي بر بعضي ديگر گواهي می‏دهند. و اساساً روش ائمه همان روش تفسير قرآن به قرآن بوده و در هيچ مورد از بيانات ايشان در زمينه تفسير آيات، از غير قرآن استعانت به عمل نيامده.

در تفسير موضوعي عملاً تفسير قرآن به قرآن را عميق‏تر خواهيم كرد و يك موضوع را در جاي، جاي قرآن جستجو می‏كنيم تا روشن شود قرآن در مورد اين موضوعِ خاص، مثل موضوع «هدايت» يا «كرامت» يا «ولايت» چه مسائلي را طرح فرموده است و اينجاست كه در تفسير موضوعي قرآن بايد با تعمق بيشتري وارد قرآن شد و حوصله زيادي را بكار برد.

[1] - سوره‌ی محمدf، آيه‌ی 24.

[2] - سوره‌ی ص، آيه‌ی 29.

[3] - علم الهدي خراساني‏، نهج الخطابة-سخنان پيامبر f و اميرالمؤمنينu ‏ج‏1، ص 40.

[4] - سوره‌ی نساء، آيه‌ی 174.

[5] - سوره‌ی نحل، آيه‌ی 89.

[6] - نهج‌البلاغه، خطبه‌ی 133.